Η Τουρκική Στατιστική είναι ένα έγγραφο που περιέχει πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τον πληθυσμό της Ηπείρου το 1895. Ευχαριστούμε πολύ το συγχωριανό μας κ. Σταύρο Κούκη που μπήκε στον κόπο να ξεχωρίσει τα πιο σημαντικά κομμάτια, όπως και τα πεδία που αναφέρονται μόνο στον Αμάραντο. Το κείμενο μπορείτε να το διαβάσετε παρακάτω και να το κατεβάσετε από εδώ. Ολόκληρη η Στατιστική της Ηπείρου υπάρχει στη σελίδα http://helios-eie.ekt.gr/EIE/handle/10442/7682



Μιχάλης Κοκολάκης 
  
     Η ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ 
  ΣΤΟ ΣΑΛΝΑΜΕ ΤΟΥ 1895
 
 
1. Προέλευση και σημασία της πηγής 
 
Η Στατιστική  του 1895 είναι η μόνη ως σήμερα δημοσιευμένη  πηγή  που απαριθμεί 
αναλυτικά το συνολικό  πληθυσμό  της  Η π ε ί ρ ου κατά  πόλεις και χωριά πριν από 
την κατάλυση  της οθωμανικής εξουσίας στον πρώτο βαλκανικό  πόλεμο (1913)……..
…………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………
Η Στατιστική  του 1895  αφορά ολόκληρη την  περιφέρεια  του  τουρκικού βιλαετιού 
των Ιωαννίνων, δηλαδή μια έκταση  π ου απλώνεται  από τον Άραχθο μέχρι τις εκβολές του
αλβανικού  ποταμού Γενούσου ή Σκουμπίνη………………………………………..
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
Η Στατιστική έχει δημοσιευτεί σε γλώσσα τουρκική και οθωμανική γραφή στο 
έβδομο τεύχος  του  επίσημου σαλναμέ,  δηλαδή  της  διοικητικής  « ε π ε τ η ρ ί δ α ς»  που 
εξέδιδαν σε άτακτα  διαστήματα οι  αρχές  του βιλαετιού.
 
2. Η διάρθρωση του βιλαετιού των Ιωαννίνων 
 
Σύμφωνα με το σχετικό οθωμανικό νόμο, που ίσχυε από το 1864, η πρωτογενής διαίρεση
της αυτοκρατορίας ήταν το βιλαέτι  ( « ν ο μ α ρ χ ί α» ή  « γενική  διοίκηση»).
Κάθε βιλαέτι χωριζόταν σε σαντζάκια και αυτά σε καζάδες, που διευθύνονταν αντίστοιχα  
από μουτεσαρίφηδες και καϊμακάμηδες. 
Στο εσωτερικό των καζάδων διακρίνονταν και μικρότερες  περιφέρειες, οι ναχιγιεδες 
με  επικεφαλής  τους μουδίρηδες………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………….
 Η διαίρεση του βιλαετιού κατά το 1895 (σε παρένθεση οι έδρες των καζάδων και των
ναχιγιέδων): 
Α. Σαντζάκι Ιωαννίνων                                               Β. Σαντζάκι Αργυροκάστρου 
1. Καζάς Ιωαννίνων (Γιάννινα)                     1. Καζάς Αργυροκάστρου (Αργυρόκαστρο) 
         α. Ναχιγιές Ζαγορίου (Τσεπέλοβο)      2. Καζάς Πωγωνιού  (Βοστίνα) 
          β. Ναχιγιές Κουρεντων (Ζίτσα)           3. Καζάς Πρεμετής (Πρεμετή) 
                                                                                  α. Ναχιγιές Φράσαρης (Φράσαρη)
2. Καζάς Παραμυθιάς (Παραμυοιά)             4. Καζάς Τεπελενίου (Τεπελένι) 
3. Καζάς Φιλιατών (Φιλιάτες)                       5. Καζάς Δελβίνου (Δ έ λ β ι ν ο)
4. Καζάς Κόνιτσας (Κόνιτσα)                                  α. Ναχιγιές Αγ. Σαράντα (Αγ. Σαράντα)
5. Καζάς Λεσκοβικίου (Λεσκοβίκι)               6. Καζάς Κουρβελεσιου (Προγονάτι) 
6. Καζάς Μετσόβου  (Μέτσοβο)                              α. Ναχιγιές Χειμάρας (Χειμάρα)
 
 
 Γ. Σαντζάκι Μπερατιού                                           Δ. Σαντζάκι Πρέβεζας 
1. Καζάς Μπερατ ιού  (Μπεράτι)                          1. Καζάς Πρέβεξας (Πρέβεξα) 
  α. Ναχιγιές Μαλακάστρας (;)                      2. Καζάς Λούρου  ( Ν. Φιλιππιάδα) 
2. Καζάς Αυλώνας  (Αυλώνα)                                      α. Ναχιγιές Τζουμερκών (Νησίστα)
3. Καζάς Γκοσνίτσκας  (Βλ ιούσα)                       3. Καζάς Μαργαριτιού (Μαργαρίτι) 
4. Καζάς Λιούσνιας (Λιούσνια)                                      α. Ναχιγιές Πάργας (Πάργα)
         α. Ναχιγιές Φιεριού (Φιέρι)                          4. Ναχιγιές Φαναριού (Γορίτσα)
 
Από  τους 19  καζάδες  του  βιλαετιού,στην  Ελλάδα  ανήκουν  σήμερα ολόκληροι μόνο οι 7 
(Ιωαννίνων,  Παραμυθιάς, Κόνιτσας, Μετσόβου, Πρέβεζας, Λούρου και  Μαργαριτιού).
 Άλλοι 7 (Πρεμετής, Τεπελενίου,Κουρβελεσιου,Μπερατιού, Αυλώνας, Γκοσνίτσκας* και 
Λιούσνιας) εκτείνονται  αποκλειστικά σε  αλβανικά  εδάφη, ενώ οι υπόλοιποι διαμελίστηκαν
ανάμεσα στις  δύο χώρες……………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………….
Έντεκα από τα χωριά του Λεσκοβικιού βρίσκονται σήμερα στην  Ελλάδα (Βούρμπιανη,
Διπαλίτσα, Ίσβορο, Κορσάτσικο, Μπελθούκι, Μποντσικό,Οστανίτσα, Πλάβαλη, Πυρσόγιανη, 
Στράτσανη και Συκιά)·
 
*Ο καζάς της Γκοσνίτσκας ιδρύθηκε γύρω στο 1893 και είναι η σημερινή επαρχία του
Σκραπαριού.
 
3. Η δομή και το περιεχόμενο της Στατιστικής 
 
Οι  πόλεις και τα χωριά της Ηπείρου βρίσκονται στη Στατιστική  ταξινομημένα σε σαντζάκια
και καζάδες με τη σειρά  του προηγούμενου  πίνακα, που είναι ουσιαστικά 
αλφαβητική (με βάση, δηλαδή, το οθωμανικό  αλφάβητο). 
Προηγείται  πάντα η  πρωτεύουσα του καζά, που δηλώνεται στα Τουρκικά με τον όρο 
« κ α σ α μ π ά ς»  (κωμόπολη, Χώρα). 
Ακολουθούν οι  υπόλοιποι συνοικισμοί, καταταγμένοι και  πάλι σε  λήμματα με  τη σειρά 
του οθωμανικού αλφαβήτου, στην ελληνική όμως 
μετάφραση, για να κρατήσω το χρηστικό  χαρακτήρα  της, αποκατέστησα  τη σειρά του 
ελληνικού  αλφαβήτου………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
Κάθε λήμμα προσδιορίζεται είτε  απλά ως  « χ ω ρ ι ό» (karye),δηλ. ελευθεροχώρι, είτε ως
«τσιφλίκι» (çiftlik)…………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………….
Οι επόμενες  στήλες της Στατιστικής ορίζουν τα εξής: 
(α) Την απόσταση κάθε χωριού ή πόλης (σε ώρες και σε λεπτά) από τις  έδρες των 
      προϊστάμενων διοικητικών κλιμακίων  (β) Το άθροισμα των  « χ α ν έ δ ω ν », δηλαδή των  « σπιτιών» ή  «εστιών» του,  που 
      αντιπροσώπευαν την παραδοσιακή οθωμανική απογραφική μονάδα και χρησίμευαν
      για  αιώνες στον  υπολογισμό των  φόρων. 
(γ) Τον πληθυσμό των αρρένων και των θηλέων κατοίκων.
 
4. Τα πληθυσμιακά στοιχεία 
Ο ακόλουθος πίνακας δίνει συνοπτικά τα αθροίσματα των χανέδων και των κατοίκων στους 
19 καζάδες της Ηπείρου. Σε κάθε στήλη δίνονται αριστερά τα ονομαστικά αθροίσματα της 
Στατιστικής, όπως εμφανίζονται στη  « σ ύ ν ο ψ η» κάθε καζά, και δεξιά (με  πλάγια ψηφία)
τα  διορθωμένα αθροίσματα που βγαίνουν  από την πρόσδεση των λημμάτων του. 
 

 
 ΟΝΟΜΑΤΑ ΤΩΝ ΚΑΣΑΜΠΑΔΩΝ, ΧΩΡΙΩΝ ΚΑΙ ΤΣΙΦΛΙΚΙΩΝ 
ΠΟΥ ΑΠΑΡΤΙΖΟΥΝ ΤΟ ΒΙΛΑΕΤΙ ΤΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ, ΚΑΤΑΤΑΓΜΕΝΑ 
ΣΕ ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΗ ΤΑΞΗ ΜΕ ΤΗ ΣΕΙΡΑ ΤΩΝ ΚΑΖΑΔΩΝ ΤΟΥΣ

 
 
 
Βιλαέτι[το]:    Ολόκληρη περιφέρεια-Νομαρχία-Γενική διοίκηση
 
Σαντζάκι[το]:  Σύνολο πολλών σημερινών επαρχιών.
 
Καζάς[ο]:          Επαρχία
 
Κασαμπάς [ο]:   Πρωτεύουσα επαρχίας.
 
Ναχιγιές[ο]:   Μικρότερη  περιοχή ή περιφέρεια του  Καζά.
 
Χανές:  Σπίτι.